Do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania każdej rodziny potrzebne są odpowiedni środki finansowe. Nie ulega wątpliwości, iż zaspokojenie potrzeb materialnych powoduje harmonijny rozwój rodziny. Niekiedy zdarza się tak, że osoba obowiązana do przekazywania środków finansowych na utrzymanie uchyla się od tego i powoduje to, że rodzina nie jest w stanie zaspokoić nawet swoich podstawowych potrzeb, w związku z czym nie może prawidłowo funkcjonować.
Jak już wspominałam o tym na łamach artykułu dotyczącego alimentów, każdy z członków rodziny powinien przez równomierny wkład, według swoich sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą współtworzy. Zgodnie z prawem można to uczynić poprzez osobiste starania o wychowanie dzieci oraz pracę we wspólnym gospodarstwie domowym oraz poprzez przekazywanie określonych środków finansowych. Aby więc chronić ten materialny byt rodziny, prawo karne przewiduje określone instytucje i konsekwencje prawne, w sytuacji uchylania się od członków rodziny na ciążących na nich obowiązkach. I tak, przestępstwo niealimentacji dotyczy wyłącznie uchylania się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące. Dwa lata temu, przestępstwo niealimentacji nie było tak łatwe do wyegzekwowania z uwagi na wadliwą konstrukcję przepisu. Nowelizacja z 2019 r. wprowadziła istotne zmiany i spowodowała większą możliwość karania sprawców tego czynu.
Artykuł. 209 kodeksu karnego stanowi, iż § 1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
- 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Przepisy przewidują zatem dwa typy przestępstwa nie alimentacji tj. w postaci uchylania się od obowiązku alimentacyjnego (art. 209 § 1 KK) oraz spowodowania niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (art. 209 § 1a KK). W przypadku typu podstawowego mamy do czynienia z chylaniem się od obowiązku z jednoczesnym spowodowaniem zaległości alimentacyjnych na określoną kwotę, bądź też uchylanie się od spełnienia świadczenia innego niż okresowe przez określony czas. Typ kwalifikowany wiąże się dodatkowo z narażeniem osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Podkreślenia wymaga, iż istotą przestępstwa jest uchylanie się od wykonania obowiązku utrzymania finansowego własnej rodziny. Tym samym, odpowiadać będzie tylko taki sprawca, który mimo obiektywnych możliwości może wykonywać ciążący na nim obowiązek alimentacyjny, ale tego nie robi ponieważ nie chce lub też najzwyczajniej lekceważy go. Tak więc sam fakt niewypełniania obowiązku opieki materialnej nie jest równoznaczny z uchylaniem się od jego spełnienia. Należy bowiem zawsze zbadać przyczyny niewywiązywania się z tego obowiązku, które mogą mieć również charakter obiektywny i usprawiedliwiać sprawcę – np. gdy zobowiązany do alimentacji jest ciężko chory i nie może podjąć żadnej pracy i sam wymaga opieki.
Drugą przesłanką jaka musi zostać spełniona jest okres za jaki zobowiązany nie płaci wymaganych alimentów. Uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego jest karalne, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące. Czyli musimy wyróżnić dwie sytuacje – pierwsza gdy następuje całkowitego zaprzestania realizowania świadczenia okresowego, tj. w przypadku, gdy na sprawcę został nałożony obowiązek alimentacyjny ustalony w wysokości 1000 zł miesięcznie, to przy całkowitym zaprzestaniu jego realizacji znamiona art. 209 KK zostaną wyczerpane po 3 miesiącach, I drugą gdy sprawa częściowo tylko realizuje nałożony na niego obowiązek tj. w sytuacji, gdy wpłacałby on jedynie po 500 zł miesięcznie, to po 6 miesiącach dopiero jego działanie staje się karalne, ponieważ równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych wynosi 3000 zł (500 zł x 6 miesięcy) (zob. Komentarz A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2019).
Pamiętać również trzeba, iż zobowiązany ponosi odpowiedzialność, gdy koszty utrzymania i wychowania uprawnionego do alimentacji ponosi instytucja państwowa do tego powołana (np. Fundusz Alimentacyjny ZUS) zamiast zobowiązanego.
Na koniec warto wspomnieć, iż zamiarem ustawodawcy było głownie to aby przymusić osoby zobowiązane do regulowania swoich zobowiązań alimentacyjnych i wprowadził również okoliczności wyłączające karalność. W art. 209 § 5 KK wprowadzono instytucję niepodlegania karze przez sprawcę przestępstwa nie alimentacji w typie podstawowym (art. 209 § 1 KK), który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty. Natomiast w art. 209 § 6 KK wskazano, że sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa niealimentacji w typie kwalifikowanym (art. 209 § 1a KK) uiścił w całości zaległe świadczenia, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.
adw. Dagmara Broniewicz
Kancelaria Adwokacka Wołów
